สาเหตุของโรคภูมิแพ้ส่วนใหญ่เกิดจากพันธุกรรม ร่วมกับการได้รับกระตุ้นจากสิ่งแวดล้อม เช่น มลพิษ อาหาร การใช้ชีวิต ที่อาจมีผลเปลี่ยนแปลงระบบภูมิคุ้มกันในร่างกายทำให้มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคภูมิแพ้ได้
เด็กกลุ่มที่เสี่ยงต่อการเกิดโรคภูมิแพ้คือ เด็กที่มีญาติสายตรงอย่างน้อย 1 คน เป็นโรคภูมิแพ้ ได้แก่ บิดา หรือมารดา หรือพี่ ที่เป็นโรคภูมิแพ้ ได้แก่ ผื่นแพ้ผิวหนัง แพ้อาหาร โรคหืดและจมูกอักเสบภูมิแพ้ โดยพบว่าทารกที่เกิดจากมารดาที่เป็นภูมิแพ้ จะมีความเสี่ยงมากกว่าบิดาหรือพี่น้อง
อาจประเมินความเสี่ยงจากคะแนนรวมของโรคหลักและโรครองของแต่ละคน แล้วใช้คะแนนมากกว่าหรือเท่ากับ 2 แสดงถึง ความเสี่ยงของการเกิดภูมิแพ้ ดังนี้
ชนิดและความรุนแรงของอาการภูมิแพ้ | ||||||
คนในครอบครัว | โรคหลัก(1) | โรครอง(2) | ||||
อาการชัดเจน | ไม่แน่ใจ | ไม่มีอาการ | อาการชัดเจน | ไม่แน่ใจ | ไม่มีอาการ | |
พ่อ | 2 | 1 | 0 | 1 | 0.5 | 0 |
แม่ | 3 | 2 | 0 | 1 | 0.5 | 0 |
พี่ | 2 | 1 | 0 | 1 | 0.5 | 0 |
(1) โรคหลัก ได้แก่ โรคหืด, ผื่นผิวหนังอักเสบจากภูมิแพ้, จมูกอักเสบจากภูมิแพ้, แพ้นมวัว
(2) โรครอง ได้แก่ โรคลมพิษ, แพ้ยา, แพ้อาหารอื่นๆ, เยื่อบุตาอักเสบจากภูมิแพ้
กรณีที่ได้คะแนนมากกว่าหรือเท่ากับสอง ก็จะเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคภูมิแพ้สูง ดังนั้นควรหลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้ และให้อาหารในทารกกลุ่มเสี่ยงอย่างเหมาะสม เพื่อป้องกันโรคภูมิแพ้ที่จะเกิดขึ้นต่อไปในอนาคต โดยคำแนะนำในการป้องกันโรคภูมิแพ้สำหรับหญิงตั้งครรภ์และทารกมีดังนี้
คำแนะนำในการรับประทานอาหารสำหรับหญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตร
- กินอาหาร 5 หมู่อย่างสมดุล
- ไม่จำเป็นต้องงดอาหารกลุ่มเสี่ยงที่จะทำให้เกิดการแพ้ เช่น นมวัว ไข่ ถั่วลิสง
- การงดอาหารในขณะตั้งครรภ์อาจทำให้เกิดภาวะการขาดสารอาหารได้
- ไม่สูบบุหรี่และหลีกเลี่ยงการสัมผัสสารก่อภูมิแพ้ เช่น ไรฝุ่น แมลงสาบ และควันบุหรี่
- การจะเลือกช่องทางคลอดโดยวิธีผ่าท้องคลอด ควรคำนึงถึงข้อบ่งชี้ทางการแพทย์เป็นหลักเพื่อให้ทารกที่คลอดออกมานั้นมีสุขภาพที่แข็งแรงสมบูรณ์และมารดาที่คลอดนั้นปลอดภัยไม่มีข้อแทรกซ้อนระหว่างการคลอด
สรุปว่าในขณะตั้งครรภ์ แนะนำให้มารดารับประทานอาหารครบห้าหมู่ทั้งชนิดและปริมาณตามปกติ ไม่แนะนำรับประทาน อาหารกลุ่มเสี่ยง เช่น นมวัว นมถั่วเหลือง ไข่ แป้งสาลี ในปริมาณที่มากขึ้นหรือน้อยลงกว่าปกติ
คำแนะนำในการรับประทานอาหารสำหรับทารกแรกเกิดที่เป็นกลุ่มเสี่ยง
1. นมแม่
- แนะนำให้นมแม่อย่างเดียวจนอายุ 4-6 เดือน
- พบว่าสามารถป้องกันโรคผื่นผิวหนังอักเสบจากภูมิแพ้และการเกิดหลอดลมตีบวี๊ดที่อายุ 2 ปีได้
2. อาหารเสริม
- อาหารเสริมเริ่มช่วง อายุ 4-6 เดือน เมื่อเด็กมีพัฒนาการที่พร้อมคือ นั่งโดยมีการพยุงและคอแข็ง โดยแนะนำให้เริ่มทีละชนิด และสังเกตอาการอย่างน้อย 3-5 วัน
- จากการศึกษาทางการแพทย์พบว่าการเริ่มอาหารเสริมในปัจจุบันจึงมีแนวโน้มที่จะเร็วขึ้น อย่างไรก็ตาม การเริ่มควรคำนึงถึงลักษณะของอาหาร เช่น เมล็ดถั่วอาจติดคอทารกได้
3. นมผงสูตรโปรตีนย่อยละเอียด
- การใช้นมสูตรพิเศษ ไม่ได้มีประสิทธิภาพเหนือกว่าการกินนมแม่ในการป้องกันโรคภูมิแพ้ แต่สามารถให้ได้กรณีนมแม่ไม่เพียงพอ
- การให้นมเสริมชนิดย่อยโปรตีนบางส่วนหรือนมสูตรโปรตีนย่อยอย่างละเอียด อาจจะช่วยป้องกันการเกิดผื่นผิวหนังอักเสบจากภูมิแพ้จากการแพ้โปรตีนนมวัว เมื่อนำมาใช้แทนนมวัวสูตรปกติ แต่ยังไม่มีหลักฐานเพียงพอในการสนับสนุนการใช้นมถั่วเหลือง นมแพะ ในการป้องกันภูมิแพ้
การดูแลสิ่งแวดล้อมเพื่อป้องกันภูมิแพ้
- หลีกเลี่ยงการสัมผัสควันบุหรี่ขณะอยู่ในครรภ์และหลังเกิด พบว่าการสัมผัสควันบุหรี่จะเพิ่มความเสี่ยงของการเกิดโรคหืดในเด็กสูงถึง 1.7 เท่า ดังนั้นหญิงตั้งครรภ์และเด็กเล็กควรหลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่และการอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่มีควันบุหรี่
- หลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสารก่อภูมิแพ้ในอากาศ โดยเฉพาะสารก่อภูมิแพ้จากไรฝุ่น สะเก็ดรังแคของสัตว์เลี้ยง ซากแมลงสาบ จะเพิ่มความเสี่ยงในการถูกกระตุ้นและทำให้พัฒนาไปเป็นโรคหืดและภูมิแพ้อื่น ๆ
- หลีกเลี่ยงสารก่ภูมิแพ้ไรฝุ่น เช่น ซักผ้าปู ปลอกหมอน ผ้าห่มด้วยน้ำอุณหภูมิ 60 องศา นาน 30 นาที สัปดาห์ละครั้ง ใช้ผ้าคลุมที่นอน ปลอกหมอนกันไรฝุ่น จัดห้องนอนให้โล่ง ไม่ควรมีพรม ตุ๊กตา
- หลีกเลี่ยงมลพิษภายในบ้าน หรือนอกบ้าน หากบริเวณบ้านใกล้โรงงานหรือใกล้ถนนที่มีมลพิษหนาแน่น อาจต้องใช้เครื่องกรองอากาศ
- การเสริมจุลินทรีย์สุขภาพในช่วงตั้งครรภ์และหลังคลอดในทารก อาจช่วยลดโอกาสการเกิดผื่นผิวหนังอักเสบจากภูมิแพ้ในวัยทารกได้ จนถึงอายุ 2 ปี
- วิตามินดี มีผลต่อการปรับสมดุลของระบบอิมมูนในร่างกาย (immune modulation) โดยอาหารที่มีวิตามินสูงได้แก่ น้ำมันตับปลา ปลาทะเล ไข่ เนย และแหล่งวิตามินดีที่สำคัญ คือแสงแดด
สรุปคำแนะนำเกี่ยวกับอาหารสำหรับสตรีตั้งครรภ์ คือ ให้ทานอาหารที่มีความหลากหลาย โดยเน้น ผักและผลไม้ ไขมันอิ่มตัวชนิดดี (fish oil, PUFA) ปลาทะเล นม ไข่ และไม่ควรให้น้ำหนักในขณะตั้งครรภ์เพิ่มขึ้นจนเกินไป นอกจากนี้ไม่แนะนำให้สตรีตั้งครรภ์งดอาหารประเภทที่แพ้ง่าย เช่น นม ไข่ ถั่ว อาหารทะเล เป็นต้น เพราะนอกจากจะไม่ช่วยในการป้องกันภูมิแพ้ในลูกแล้ว ยังอาจมีผลทำให้ขาดสารอาหารบางชนิดได้
บทความโดย
ศ.ดร.พญ. อรพรรณ โพชนุกูล
ศูนย์รักษาโรคหอบหืดและภูมิแพ้ โรงพยาบาลบีเอ็นเอช BNH Asthma and Allergy Centre (BAAC)
ทำนัดหมายแพทย์ออนไลน์ | Appointment
ศ.ดร.พญ. อรพรรณ โพชนุกูล
ศูนย์รักษาโรคหอบหืดและภูมิแพ้
ความชำนาญพิเศษ
กุมารเวชศาสตร์โรคภูมิแพ้และภูมิคุ้มกัน
ภาษา
ไทย, อังกฤษ
– สาขา กุมารเวชศาสตร์
– สาขา อนุสาขากุมารเวชศาสตร์โรคภูมิแพ้ และภูมิคุ้มกัน
– อนุมัติบัตรกุมารเวชศาสตร์โรคภูมิแพ้และภูมิคุ้มกันวิทยา คณะแพทยศาสตร์ ศิริราชพยาบาล
– วุฒิบัตรกุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
– ประกาศนียบัตร American Board Certified in Nutritional Wellness
– ปริญญาเอกสาขา Oral Health Science (International Program) คณะทันตแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
– แพทยศาสตร์บัณฑิต คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
ตำแหน่งทางวิชาชีพ
– นายกสมาคมสภาองค์กรโรคหืดแห่งประเทศไทย(Thailand Asthma Council)
– ผู้อำนวยการศูนย์ความเป็นเลิศด้านโรคภูมิแพ้ โรคหืดและระบบหายใจ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
– ผู้อำนวยการศูนย์ Lifestyle and wellness medical center รพ. ธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ
– หัวหน้าหน่วยวิจัยเฉพาะทางสมุนไพรเพื่อรักษาโรคหืดและภูมิแพ้
– รองประธานมูลนิธิโรคหืดแห่งประเทศไทย
ผลงานทางวิชาการ
– ประพันธ์งานวิจัยเกือบ 40 ฉบับ
– เขียนหนังสือเรียน 5 เล่ม รวมหนังสือเรียนนานาชาติ 1 เล่ม
นวัตกรรมและการมีส่วนร่วมในการดูแลโรคหอบหืด
– พัฒนา 3 นวัตกรรมสำคัญเพื่อผู้ป่วยโรคหอบหืด
– จัดตั้งเครือข่ายการดูแลโรคหอบหืด
รางวัลและการยอมรับ
– ได้รับรางวัลนวัตกรรมระดับนานาชาติ 3 รางวัล จากงานเจนีวา เกาหลี ไต้หวัน International Invention Fair
ภารกิจการพูดระหว่างประเทศ
– นำเสนอเป็นวิทยากรระดับนานาชาติในญี่ปุ่น เกาหลี เมียนมาร์ อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ และมาเลเซีย
มุ่งเน้นการวิจัย
– มุ่งเน้นไปที่การรักษาโรคภูมิแพ้แบบใหม่เป็นหลัก
การมีส่วนร่วมของการทดลองทางคลินิก
– มีส่วนร่วมอย่างแข็งขันในการทดลองทางคลินิกระยะที่ 2 และ 3 สำหรับยาสมุนไพรที่มุ่งรักษาโรคหอบหืด
ตารางออกตรวจแพทย์
| วัน | เวลา | แผนก |
|---|---|---|
| เสาร์ | 09:00 – 17:00 | ศูนย์รักษาโรคหอบหืดและภูมิแพ้ |
